Düzce’nin Gölyaka ilçesinde 23 Kasım’da meydana gelen 5.9 büyüklüğündeki zelzelenin yankıları devam ediyor. Şu ana kadar zelzele anı ve sonrasına ait pek çok tez ortaya atıldı. Bilhassa toplumsal medyada çok konuşulan bu savlar ortasında en dikkat cazibeli olan ise Gölyaka’daki bir artezyen su kuyusunda oluşan manzara de vardı. Yanan suyu görenler gözlerine inanamadı, sudan çıkan alevler etraftakiler tarafından kayıt altına alındı. Bölgede yaşayan birçok kişi kuyunun 2013 yılında tarlaları sulamak emeliyle açıldığını söylerken, İHA’ya konuşan Cemalettin Sivil, “105 metre derinden çıkan bir su çakmak çakıldığında yanıyor. Bu su 1999 sarsıntısından sonra çıkarıldı. Daha evvel buna yakın bir yerde artezyen vardı lakin 1999 sarsıntısından sonra onun suyu bitti. Sonrasında bu bölgeye sondaj vuruldu ve bu su çıkmaya başladı” dedi. Pekala bu suyun gizemi ne? Uzmanlara sorduk.
‘FAY HAREKETİ SIRASINDA YAŞANMIŞ OLABİLİR’
Sakarya Üniversitesi Afet İdare Uygulama ve Araştırma Merkezi Jeofizik Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Utkucu, sarsıntıdan bir hafta sonra kaynamaya ve köpürmeye başlayan suyla ilgili açıklamalarda bulundu. Zelzelesi oluşturan fay hareketi esnasında radon ve metan üzere gaz çıkışları olabileceğini söyleyen Prof. Dr. Utkucu, “Yer altı suyuna kabarcıklar ya da baloncuklar halinde karışabilirler. Radon yanıcı bir gaz değil. Lakin metan gazı alevlenebilir. Su yer yüzeyine ulaştığında kabarcıklardaki metan gazı havaya karışabilir. Çakmakla ya da kıvılcımla bu havaya karışan bu gaz yanıp alevlenmiş olabilir” bilgisini paylaştı.
‘BAŞKA GAZLAR DA AÇIĞA ÇIKIYOR’
Sakarya Üniversitesi Fen Fakültesi Kimya Kısmı Fizikokimya Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Teker de Gölyaka’da sarsıntı sonrası artezyen kuyusuna çakmak çakıldığında ortaya çıkan alevlenmeyle ilgili farklı gazların açığa çıkmış olabileceğine işaret etti. Prof. Dr. Teker, “Deprem sırasında metan gazı ile birlikte radyoaktif radon gazı da ortaya çıkmış olabilir. Radon yüzeyde biriktiğinden radyasyon ölçümleriyle düzeyi belirlenebilir. Zelzelede metan ve radonun yanı sıra hidrojen sülfür gazı da açığa çıkabilir” diye konuştu.
Deprem sırasında ortaya çıkan hidrojen sülfür gazının yeraltında organik kalıntıların bozulmasıyla oluştuğunu belirten Prof. Dr. Teker, metan gazı dışında karbonmonoksitten çok daha zehirli olan hidrojen sülfürün de yanıcı tesirini vurguladı. Prof. Dr. Teker ayrıca artezyenden ortaya çıkan metan gazının su ile tepki vermeyeceğini, yalnızca tutuşturulduğunda yanacağını söyledi.
“Yanma gaz bitinceye kadar devam eder. Hidrojen sülfür gazı çıkıyorsa koku ile anlaşılır ve suda az bir ölçüde çözünür. Kısaca suyun zehirli olmasına yol açar. Suyun asitlik yahut bazikliğine bakmak gerekir.” Prof. Dr. Murat Teker
DEPREMİN HABERCİSİ Mİ?
Peki zelzele sonrası ortaya çıkan güç ve çeşitli gazlar sarsıntı olmadan evvel de ortaya çıkarak zelzelenin habercisi olabilir mi? Prof. Dr. Murat Utkucu, 5.9’luk sarsıntı sonrası ortaya çıkan gazla ilgili, “Bu çeşit olaylar sarsıntı sonrası ya da öncesi olabilir. Bilhassa radon gazı çıkışı ya da çıkış ölçüsündeki artış sarsıntıları kestirimde kullanılan bir belirteç. Ancak çok sayıda ve tıpta belirteç gözlenirse zelzele varsayım edilebilir. Yalnızca gaz belirtecinin olumlu olması zelzele varsayımında kâfi değil. Çok sayıda ve çeşitte belirtecin olumlu olması bile kesin bir zelzele olacağı manasına gelmez” açıklamasında bulundu.
Bu yolla kestirim edilen lakin gerçekleşmeyen zelzeleler olduğunu söyleyen Prof. Dr. Utkucu, kaynayan ve alevlenen artezyenin, 5.9 büyüklüğündeki zelzelede kırılan fay civarında olduğunu da kelamlarına ekledi.
“Yeni meydana gelen sarsıntı sonrası öteki bir bilgi ya da belirteç olmadığından endişelenmeye gerek yok.” Prof. Dr. Murat Utkucu
‘DEPREM ÖLDÜRMEZ, BİNA ÖLDÜRÜR’
Prof. Dr. Murat Utkucu, zelzeleye karşı alınacak tedbirlerle ilgili de konuştu. Son olan 5.9 büyüklüğündeki zelzelenin, 12 Kasım 1999’da meydana gelen 7.1 büyüklüğündeki Düzce sarsıntısı seviyesinde bir yer hareketi ya da sarsıntı ürettiğini belirten Prof. Dr. Utkucu, “Güncel zelzeledeki kayıplarımız evvelkiyle karşılaştırılamayacak kadar az” vurgusunu yaptı.
Prof. Dr. Utkucu, kayıpların az olmasının Düzce’deki yapıların büyük kısmının 1999 sarsıntısı sonrası, yeni inşa yönetmeliklerine uygun yapılmasıyla ilgili olduğunu söyledi. Utkucu, vatandaşların yaşadığı sarsıntı kaygısıyla ilgili “Deprem öldürmez, bina öldürür” dedi. Zelzeleden sonra hangi gazların ortaya çıktığı şimdi net olarak bilinmiyor. Su kuyusunda çıkan gazlarla ilgili ise araştırmalar sürüyor.