Geçen hafta ABD, 47. Liderini seçti. İsrail’in sadık destekçisi bir kabineyle yine Donald Trump devri başlayacak. Türkiye’nin, Trump’tan ne beklediğini geçen hafta konuştuk. YPG’yi desteklemeyi bırakması, F35’lerin verilmesi, İsrail’in durdurulması… Pekala ABD, Türkiye’den ne isteyecek? Bir dizi Amerikan ve İngiliz üniversitesinde konuk öğretim üyeliği yapmış, Bilgi Üniversitesi Rektörlüğü, Siyasi İlimler Türk Derneği Başkanlığı ve Milletlerarası Siyasi Bilimler Derneği Lider Yardımcılığı ve Dünya Kongresi Başkanlığı vazifelerinde bulunmuş, uzman bir isme Emeritus Prof. İlter Turan’a sordum.
– Trump kabinesinin bu kadar deneyimsiz isimlerden oluşmasını nasıl yorumlarsınız?
Trump bu ana kadar yaptığı açıklamalarla Amerika’nın “müesses nizamını” değiştirmeyi hedeflediğini söylüyor. Bu niyetini gerçekleştirmek için o nizamın adamlarını görevlendirmesi beklenemezdi. Görevlendirdiklerini nizam aykırısı bir havuzdan seçiyor. Bunda şaşılacak bir şey yok lakin Trump idaresinin iki problemle müsabakası mümkün. Birincinin bu şahısların idare deneyimi yok, donanımsızlar. Senato’da atanmaları onaylansa bile, yapmak istediklerini gerçekleştirmekte zorlanacaklardır. Ama ikinci ve tahminen de daha kıymetli olan bir konu var. Nizam bunlara direnecek, başarısız olmaları için uğraş gösterecektir. Ben Trump kabinesinin muvaffakiyet talihini pek yüksek görmüyorum.
– Kabinenin neredeyse tamamı Netanyahu destekçisi ve İran aksisi. Bunu gelecek günler için nasıl okumalıyız?
Kabinenin tümü Netanyahu destekçisi lakin daha da değerlisi Trump’a şahsi sadakatleriyle temayüz ediyorlar. Trump çatışmaları sona erdireceğini ve Orta Doğu’da barışı tesis edeceğini söyleyen birisi. Bu tarafta birinci devrinde de kimi adımlar attı. Münasebetiyle Netanyahu’dan çabasını bir an evvel sonlandırmasını isteyecektir. Netanyahu da sanıyorum bunun farkında, Lübnan’daki işlerini tamamlayıp, ateşkes sağlamak için elini çabuk tutmaya çalışıyor. Trump, Arapları İsrail’le barıştırma çabalarına devam edecektir; bu hedefle İsrail’in kendisine yardımcı olmasını isteyecektir. İran’a gelince, varsayım yapmak kolay değil. İran’ın kendi içindeki zaaflardan ötürü bir gayrete girmek istemediği aşikâr. Rivayetlere prestij etmek gerekirse, Elon Musk, İranlılarla görüşmeye başlamış bile. Bakarsınız, bir uzlaşma tabanı bulurlar.
SORUNLAR DEVAM EDER
– Türkiye, kabineyi gördüğünde hayal kırıklığına uğradı. Türkiye aksisi ve İslamofobik isimler bir ortada. Türkiye ile Amerika ortasındaki ilgilerin nasıl bir seyir izlemesini öngörüyorsunuz?
Türkiye’de birinci Trump periyodunda bağlantılar düzgündü üzere yanlış bir izlenim var. S-400 alımı üzerine F-35 projesinden dışlanmamız ve bu uçakların Türkiye’ye verilmemesi, Türkiye’ye CAATSA yaptırımlarının uygulanması, çok kaba bir tehditle Rahip Brunson’un iadesi daima bu periyotta oldu. Amerika’nın Suriye’den çekilmediği üzere, YPG’yi sağlam ortak olarak seçmesi de bu periyoda rastladı. Türkiye’nin Suriye’deki hareket kabiliyetinin ABD tarafından sınırlanması da bu periyoda tekabül ediyor. Biden idaresi de bu siyasi çizgiyi devam ettirdi. Sanıyorum, Trump kabinesinin üyeleri bir yana, ordu ve hariciye üzere Amerikan kurumları da artık Türkiye’ye güvenmiyor ve Türkiye’nin yer almadığı B planları geliştiriyorlar. Türk-Amerikan bağlantıları problemli çizgisini koruyacaktır. Bir ölçü güzelleşme lakin Türkiye’nin tutumunu değiştirmesiyle örneğin Hamas’a cephe alması, S-400’leri bir öteki ülkeye devretmesi üzere jestlerle mümkün olacaktır, lakin ülkemiz buna hazır mı, emin değilim.
TÜRKİYE’DEN DAHA AKTİF ROL İSTEYEBİLİR
– “Trump 20 alır 1 verir” diye bir kelam dolaşmaya başladı. ABD, Türkiye’den ne ister?
Trump kendini yeterli bir pazarlıkçı olarak lanse ediyor. Buna karşılık, iş hayatında giriştiği işlerin çabucak hepsinde başarısız olmuş. Hasebiyle maharetlerini fazla abartmamak gerek. Bizim cumhurbaşkanımız da, fazla ispatı olmasa bile, misal meziyetlere sahip olduğunu ileri sürüyor. Türkiye’den ne istenebileceğine gelince, herhalde Müslüman Kardeşler’e hamilik etme sevdasından büsbütün vazgeçmesi istenecektir. IŞİD’le çabada daha etkin rol alması istenebilir. Suriye’den çekilmesi talep edilebilir. Amerika’nın koyduğu ticaret kısıtlamalarına daha sıkı uyması istenebilir. Talep edilmese bile, Araplardan çok daha kesin olan İsrail aleyhtarlığını frenlemesi beklenecektir. Çin ve İran’a karşı Amerikan siyasetiyle daha uyumlu davranması istenecektir. Natürel, Türkiye’nin her isteğe olumlu yaklaşması kelam konusu olmayacaktır. Bizim ne yapacağımız biraz da hükümetin Amerika ile nasıl geçinmek istediği tarafından belirlenecektir.
BİZİM DE BAZI AVANTAJLARIMIZ VAR
– ABD, F-35 yaptırımlarını hafifletebilir mi? Türkiye’ye F-35 verir mi?
Görebildiğim kadar, bir sefer S-400 sorunu çözülmeden bu hususta bir ilerleme beklemememiz gerekiyor. Şayet Türkiye Batı blokunun sağlam bir üyesi olduğu konusunda tereddütleri giderirse, F-35 tedariki konusundaki mahzurlar de kalkabilir. Trump’ın mevcut takımının Türkiye’ye güvenmediği ve ülkemizden hazzetmediği aşikâr. Münasebetiyle, bir değişiklik olacaksa, mevzuyu Trump’ın şahsen ele alması gerekecektir. Bu hususta kuvvetli tarafımız, NATO’ya dönük taahhütlerimizi aksatmamaya çalışmamız ve kâfi savunma harcaması yapmamızdır. Bunun yanında NATO’nun ikinci büyük ordusuna sahip olmamızı ve coğrafik pozisyonumuzu da unutmamak gerekiyor.
Elon Musk uzun müddet misyonda kalmayabilir
– Erdoğan’ın umudu biraz da Elon Musk güya. “İşbirliği yapabiliriz” diyor. Musk Türkiye ile ABD ortasında bir yumuşatıcı misyonu görebilir mi?
Musk’ın geçmişinde başka kabine üyelerinin söz ettiklerine misal bir Türk düşmanlığı yok. İran’la da şimdiden görüşmeye başladığı söyleniyor. Şayet kabinede kalırsa, tahminen Türkiye ile daha düzgün münasebet kurmanın savunucusu olabilir. Lakin Musk konusunda ben çok ihtiyatlı olmamızı tavsiye ederdim, uzun müddet vazifede kalmayabilir. Daha şimdiden öbürleri Musk’ın üstüne görev olmasa da, her işe karıştığından yakınıyorlar. Kabinede yaygın bir Musk düşmanlığı olursa, misyona devamı sıkıntı olur. Sonra, daha da değerli bir mevzu var: Hem Trump hem Musk megaloman iki zat. Kısa müddette birbirilerine tahammül edemeyip arbede etmeleri, Musk’ın bir Trump aksisi pozisyona geçmesi beni hiç şaşırtmaz.
Elon Musk
UKRAYNA’YI MUTABAKATA ZORLAYACAKTIR
– Trump, Putin’le ne yapar? Kabinede Putin ve Esat yanlıları var. Putinci bir istihbarat yöneticisi var mesela.
Söylediklerimi tekrar etmek değerine evvel şu iki hususu vurgulayayım. Birincinin, Trump’ın bir ekip bakanları muhtemelen Senato’nun onayını alamayacaklardır. İkinci olarak, bakan olarak atananların temel vasfı kendi görüşleri değil, Trump’a olan sadakatleridir. Özcesi, siyaseti Trump belirleyecek. Trump’un Putin ile daha kolay görüştüğü ve anlaştığı ileri sürülüyor. Lakin daha değerlisi, Trump savaşın bitmesini ister gözüküyor, Ukrayna’ya verilen yardıma da itirazları oldu. Münasebetiyle, Ukrayna’yı Rusların birtakım toprak taleplerini kabul ederek muahedeye zorlamak isteyecektir. Suriye’de durum daha karışık. Suriye’nin İsrail açısından bir sorun olmaktan çıkarılması lazım. Rusya ile özerk Kürt bölgeleri kurulması konusunda muahedeye çalışacaktır. Buraların İran’ın vekili olan hareketlerden temizlenmesini isteyecektir. Bu hususlarda Ruslarla da anlaşabilir. Ukrayna’nın, ABD ve Avrupa’dan dayanak almadan savaşı çok uzun müddet devam ettirecek imkanı aslında bulunmuyor. Avrupa, Amerika desteklemese de, Ukrayna’yı direnmesi konusunda takviyeler mi? Şu ana kadar olan gelişmeler, Avrupa’nın bu türlü bir tercihe yöneleceğine işaret etmiyor. Natürel, çatışmanın bitmesi için Rusya’nın da savaşı bitirmeye hazır olması lazım. Putin itiraf etmese de, Rusya ağır kayıplar verdi, iktisadı de büyük ziyan görüyor. Hasebiyle bir barışa yanaşabilir.